Žar elur žjóš viš eld af fornum glóšum....

chileŽess er óskandi aš mannfall ķ Chile vegna landskjįlftanna sé ekki mikiš meira en nżjustu fréttir herma. Vonandi aš allir Ķslendingar žar séu heilir į hśfi og žeir nįi aš gera vart viš sig sem fyrst.

Kjartan Ólafsson hagfręšingur feršašist um Sušur Amerķku į įrunum 1947 og 1948.  Hann ritaši tvęr ómetanlegar bękur eftir žessi feršalög, Eldóradó og Sól ķ fullu sušri. Žessi rit eru aš mķnu mati skemmtilegustu feršabękur sem skrifašar hafa veriš į ķslensku, bęši vegna mikils fróšleiks og sagnagleši höfundarins, en ekki sķšur vegna žess aš stķlsnilld og mįlnotkun Kjartans er einstök.

Bókin Eldóradó hefst į kafla um Chile. Kjartan segir aš sumir telji nafn landsins dregiš af tchilli (eša chiri) ķ quechua indķįnamįli og merki snjór eša kuldi. Ašrir segja af chilli į tungumįli aymara sem žżšir endimörk veraldar. Landiš er 4300 kķlómetra langt en yfirleitt 100 - 400 km breitt. Mį ętla aš land žessarar geršar sé ekki sérlega hagkvęmt ķ rekstri hvaš varšar t.d. samgöngur, flutninga og veitukerfi. En landfręšilega markast austurhluti žess aš mestu af Andesfjöllum.

Sęfarinn Magellann leit fyrstur evrópumanna strendur Chile ķ hnattsiglingunni įriš 1519. Eftir žaš fór fyrir Chile eins og öšrum löndum Sušur Amerķku aš spįnskir Conquistadorar herjušu į frumbyggja ķ leit aš gulli og öšrum veršmętum og sķšan lögšu landsmenn žeirra landiš smįtt og smįtt allt undir sig.

AraucanasIndjįnar žeir sem einkum byggšu Chile köllušust Araucanar og voru hęrri og ljósari vexti en ašrir frumbyggjar hins nżja heims. Žeir voru lķka meiri strķšsmenn og haršskeyttari ķ bardögum. Lęršu žeir mjög herlist af Spįnverjum og žaš var ekki fyrr en 1881 sem  sķšustu žeirra voru knśskašķr til undirgefni. Allt fram til įrsins 1860 höfšu Araucanar fengiš aš vera nokkuš óįreittir sunnan Bio Bio įrinnar sem rennur til sjįvar viš borgina Concepcion. Landskjįlftarnir ķ dag įttu upptök sķn žar nokkru ofar.

Žarna įtti sér sum sé staš sama blóši drifna sorgarsagan og annarstašar žar sem Evrópubśar lögšu undir sig lönd nżja heimsins.  Hvķti mašurinn hafši allstašar sitt fram į endandum ķ krafti meiri tęki og herstyrks. Indķįnarnir voru hnepptir inni ķ einöngrušum byggšum, sneyptir og sęršir stolti. Žaš eru hins vegar žjóšsögur aš frumbyggjar amerķku hafi veriš frišsęl nįttśrubörn, grimmd margra kynstofna žeirra var ógurleg, jafnvel gegn eigin fólki.

Grimmd Aracuna indķįna var alręmd og žeir lögšu sér mannakjöt til munns eins og fleiri frumbyggjar Sušur Amerķku. Aracunar voru nįbśar Inka og įttu viš žį żmis višskipti žótt žeir teljist ekki sama menningaržjóš. Žeir höfšu žó allgóša žekkingu į lķffęrafręši og lękningum, en beittu žessum vķsdómi ekki sķst til žess aš kvelja óvini sķna af list og kunnįttu. Spęnska herforingjann Valdiva hertóku žeir og stķfšu af honum hendur og fętur og įtu aš honum įsjįandi mešan hann kvaldist til dauša ķ žrjś dęgur aš žvķ er sögur herma.

Einn fręgasti herforingi Spįnverja hét Alonso de Ercilla. Hann var aš žvķ leyti lķkur Agli Skallagrķssyni aš hann var vķgamašur mikill en jafnramt stórskįld. Var ęttašur frį Baskalandi og bar af öšrum mönnum aš hreysti og hersnilli. Ķ hléum frį bardögum orti Ercilla mikinn ljóšabįlk, La Araucana sem telur 25 žśsund ljóšlķnur. Žar er kvešiš um landafręši Chile, siši, hįttu bardaga og orrustur. Ķ bókinni Eldóradó eru glefsur śr ljóšinu žżddar af Gušmundi Siguršssyni, m.a. žessi hending sem minnir į ķslenskan rķmnakvešskap:

   Hauslausir bolir engjast alla vega,
   į aftekin höfuš stafar feigšarbliku,
   er ranghverfum augum lygna, lostnum trega,
   löšrandi enn ķ blóši sķnu kviku.

ErcillaErcilla braust aš lokum alveg nišur į sušurenda Chile og kannaši eyjarnar sunnan Magellansunds. Hefur žį lķklega enginn Evrópubśi komist fyrr svo sunnarlega į jaršarkringluna. Žar segir sagan aš Ercilla hafi reist žessa vķsu į trjįbörk:

   Į ramman trjįbol reit ég skżrum oršum
   rśnir žęr er standast tķmans mistur,
   Hér De Alonso de Ercilla foršum
   dreka sķnum lenti manna fyrstur.
   Um solliš haf ķ hśmi ótal nįtta
   hann hingaš kom meš lišstyrk ekki frķšan,
   ķ febrśaris fimmtķu og įtta
   aš fimmhundruš višbęttum og sķšan
   til sinna manna seint į hinsta degi
   hann sigldi aftur vešurböršu fleyi.

Hér er aš lokum eitt erindi til śr La Araucana.

   Į sušurskautsins sögufręgu slóšum
   er Chile, land meš gróšurrķkum byggšum,
   um aldir dįš af öllum heimsins žjóšum, 
   svo ęgimįttugt bęši ķ strķši og tryggšum.
   Žar elur žjóš viš eld af fornum glóšum,
   sinn aldur, stolt og fręg af hetjudyggšum,
   sem aldrei hefur öšru valdi žjónaš
   né yfir henni konungsmašur trónaš.
mbl.is Ekki heyrt frį 15 Ķslendingum
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt

« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Sęll Žorsteinn.

Sķša Haraldar er skemmtileg og margskonar jaršfręšilegur fróšleikur matreiddur į aušskilin hįtt Ein af žessum sķšum sem ég fer inn į nęstum daglega. Ég hef ekki lesiš feršasögur Kjartans en hef einhvern tķman séš Sól ķ fullu sušri.  Į yngri įrum las ég talsvert af bókum um feršalög landkönnuša į noršurslóšum og nś nżlega las ég bókina um franska heimskautafarann og landkönnušinn Charcot. Hann silgdi um Magellansund ķ seinni ferš sinni til Sušurpólsins , 1908 -1910. Kvešja Dóri

Halldór Brynjar (IP-tala skrįš) 27.2.2010 kl. 22:28

2 Smįmynd: Žorsteinn Sverrisson

Sęll sjįlfur Dóri og til lukku meš afmęliš um daginn:) Jį žaš er gaman aš blogginu hans Haraldar og fleiri t.d. vešurblogginu hans Einars Sveinbjörnssonar og vķsindablogginu hans Arnars Pįlssonar.  Mašur lķkir į žetta reglulega. Endilega lestu bękurnar hans Kjartans, hann var mjög skemmtilegur en sérvitur og sérstakur:)  Žaš er minningagrein um hann eftir Barša Frišriksson į moggavefnum:
http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=129863

Žorsteinn Sverrisson, 28.2.2010 kl. 15:23

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Um bloggiš

Þorsteinn Sverrisson

Höfundur

Þorsteinn Sverrisson
Þorsteinn Sverrisson
Tölvunarfræðingur, Árbæingur og Hrunamaður. Í Einherjaklúbbnum.
Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (29.3.): 0
  • Sl. sólarhring: 1
  • Sl. viku: 5
  • Frį upphafi: 0

Annaš

  • Innlit ķ dag: 0
  • Innlit sl. viku: 5
  • Gestir ķ dag: 0
  • IP-tölur ķ dag: 0

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband