Tungið okkar er merkilegt fyrirbæri

14.12.2008 | 17:11

Tungið okkar er merkilegt fyrirbæri

Það hafa ekki allar reikistjörnur tungl. Hvað ef tunglið okkar væri ekki til? Þá væru engir mánuðir til heldur, og þá myndu lánin okkar kannski ekki hækka um hver mánaðarmót eins og núna. Þá væru ekki til mörg falleg ljóð eins og "Tunglið, tunglið taktu mig" eða "Stóð ég út í tunglsljósi". Þá væri meira myrkur á jörðinni. Það væri ekki flóð og fjara.

Tunglið okkar er reyndar ekkert venjulegt tungl. Eiginlega ólíkt öllum öðrum tunglum sem við þekkjum í okkar sólkerfi. Það eru taldar sáralitlar líkur á því að pláneta eins og okkar sem er svo nálægt sólinni skuli hafa jafn stórt tungl. Mars hefur tvö tungl, Phobos og Diemos en þau eru varla nema grjóthnullungar, um 10 km í þvermál hvert um sig. Tunglið okkar er hins vegar næstum því einn þriðji af jörðinni að stærð. Það liggur við að það væri hægt að kalla það tvíburastjörnu.

En það merkilega er að líklega er tunglið eitt af því sem við eigum líf okkar að þakka. Tunglið hefur þrennskonar áhrif á jörðina sem sem skipta verulegu máli um skilyrði til lífs. Í fyrsta lagi sjávarföllin, í öðru lagi jafnar tunglið möndulhalla jarðar og í þriðja lagi hægir það á snúningi jarðarinnar. Það sem skiptir mestu máli er að tunglið heldur möndulhalla jarðar stöðugum m.t.t. sporbrautar um sólu. Væri möndulhalli jarðar ekki fastur í sínum ca 23 gráðum heldur óstöðugur eins og t.d. á Mars er mjög ólíklegt að jörðin væri byggileg sökum óstöðugleika í lofthjúpnum eða vegna þess að mest af vatninu væri frosið. Í nýlegri bloggfærslu fjallaði ég um fleiri flókin skilyrði fyrir lífi á Jörðinni.

En tunglið er líka á leiðinni í burtu! Það fjarlægist jörðina um fjóra sentimetra á ári. Það er vissulega ekki mikið en yfir langan tíma minnka áhrif tungsins jafnt og þétt. Eftir um tvær billjónir ára verður það komið svo langt í burtu að það hefur ekki lengur þessi demandi áhrif á snúning jarðar. En þetta er langur tími og líklega á ýmislegt eftir að gerast þangað til.

Það er talið að tunglið sé 3-4 billjóna ára gamalt. Ýmsar tilgátur eru um hvernig það varð til. Lengi vel var talið að það hefði brotnað úr jörðinni, líklega úr Kyrrahafinu. Síðan komu fram kenningar um að það hefði komið utan úr geimnum og Jörðin hefði fangað það á braut um sig. Einnig hefur því verið haldið fram að Tunglið og Jörðin hafi orðið til á sama tíma.

Sú tilgáta um tilurð Tunglsins sem þykir sennilegust í dag er að það hafi orðið til við gífurlegan árekstur, The Big Splash. Hnöttur (Teia) á stærð við hálfa Jörðina hafi komið utan úr geimum og smollið á hana með gífurlegu afli. Það var reyndar í kjölfar rannsókna á tunglgrjóti sem Neil Armstrong og félagar komu með í Appollo 11 leiðangrinum 1969 sem árekstrarkenningunni fór að vaxa fiskur um hrygg. Málmar sem finnast í tunglgrjóti eru þeir sem líklegt er að hafi ásamt öðrum léttari efnum sundrast á sporbaug um Jörðina eftir áreksturinn á meðan aðrir málmar svo sem járn soguðustu inn að möttlinum. Efnin sem þeyttust frá Jörðinni í árekstrinum mynduðu hring um Jörðina líkt og hringir Satúrnusar í dag. Á löngum tíma þéttist mest af þessu efni og til varð Tunglið sem við þekkjum í dag.

Á þessu myndbandi er atburðarásin í árekstrinum mikla sýnd.