Þar elur þjóð við eld af fornum glóðum....

Þess er óskandi að mannfall í Chile vegna landskjálftanna sé ekki mikið meira en nýjustu fréttir herma. Vonandi að allir Íslendingar þar séu heilir á húfi og þeir nái að gera vart við sig sem fyrst.

Kjartan Ólafsson hagfræðingur ferðaðist um Suður Ameríku á árunum 1947 og 1948.  Hann ritaði tvær ómetanlegar bækur eftir þessi ferðalög, Eldóradó og Sól í fullu suðri. Þessi rit eru að mínu mati skemmtilegustu ferðabækur sem skrifaðar hafa verið á íslensku, bæði vegna mikils fróðleiks og sagnagleði höfundarins, en ekki síður vegna þess að stílsnilld og málnotkun Kjartans er einstök.

Bókin Eldóradó hefst á kafla um Chile. Kjartan segir að sumir telji nafn landsins dregið af tchilli (eða chiri) í quechua indíánamáli og merki snjór eða kuldi. Aðrir segja af chilli á tungumáli aymara sem þýðir endimörk veraldar. Landið er 4300 kílómetra langt en yfirleitt 100 - 400 km breitt. Má ætla að land þessarar gerðar sé ekki sérlega hagkvæmt í rekstri hvað varðar t.d. samgöngur, flutninga og veitukerfi. En landfræðilega markast austurhluti þess að mestu af Andesfjöllum.

Sæfarinn Magellann leit fyrstur evrópumanna strendur Chile í hnattsiglingunni árið 1519. Eftir það fór fyrir Chile eins og öðrum löndum Suður Ameríku að spánskir Conquistadorar herjuðu á frumbyggja í leit að gulli og öðrum verðmætum og síðan lögðu landsmenn þeirra landið smátt og smátt allt undir sig.

Indjánar þeir sem einkum byggðu Chile kölluðust Araucanar og voru hærri og ljósari vexti en aðrir frumbyggjar hins nýja heims. Þeir voru líka meiri stríðsmenn og harðskeyttari í bardögum. Lærðu þeir mjög herlist af Spánverjum og það var ekki fyrr en 1881 sem  síðustu þeirra voru knúskaðír til undirgefni. Allt fram til ársins 1860 höfðu Araucanar fengið að vera nokkuð óáreittir sunnan Bio Bio árinnar sem rennur til sjávar við borgina Concepcion. Landskjálftarnir í dag áttu upptök sín þar nokkru ofar.

Þarna átti sér sum sé stað sama blóði drifna sorgarsagan og annarstaðar þar sem Evrópubúar lögðu undir sig lönd nýja heimsins.  Hvíti maðurinn hafði allstaðar sitt fram á endandum í krafti meiri tæki og herstyrks. Indíánarnir voru hnepptir inni í einöngruðum byggðum, sneyptir og særðir stolti. Það eru hins vegar þjóðsögur að frumbyggjar ameríku hafi verið friðsæl náttúrubörn, grimmd margra kynstofna þeirra var ógurleg, jafnvel gegn eigin fólki.

Grimmd Aracuna indíána var alræmd og þeir lögðu sér mannakjöt til munns eins og fleiri frumbyggjar Suður Ameríku. Aracunar voru nábúar Inka og áttu við þá ýmis viðskipti þótt þeir teljist ekki sama menningarþjóð. Þeir höfðu þó allgóða þekkingu á líffærafræði og lækningum, en beittu þessum vísdómi ekki síst til þess að kvelja óvini sína af list og kunnáttu. Spænska herforingjann Valdiva hertóku þeir og stífðu af honum hendur og fætur og átu að honum ásjáandi meðan hann kvaldist til dauða í þrjú dægur að því er sögur herma.

Einn frægasti herforingi Spánverja hét Alonso de Ercilla. Hann var að því leyti líkur Agli Skallagríssyni að hann var vígamaður mikill en jafnramt stórskáld. Var ættaður frá Baskalandi og bar af öðrum mönnum að hreysti og hersnilli. Í hléum frá bardögum orti Ercilla mikinn ljóðabálk, La Araucana sem telur 25 þúsund ljóðlínur. Þar er kveðið um landafræði Chile, siði, háttu bardaga og orrustur. Í bókinni Eldóradó eru glefsur úr ljóðinu þýddar af Guðmundi Sigurðssyni, m.a. þessi hending sem minnir á íslenskan rímnakveðskap:

   Hauslausir bolir engjast alla vega,
   á aftekin höfuð stafar feigðarbliku,
   er ranghverfum augum lygna, lostnum trega,
   löðrandi enn í blóði sínu kviku.

Ercilla braust að lokum alveg niður á suðurenda Chile og kannaði eyjarnar sunnan Magellansunds. Hefur þá líklega enginn Evrópubúi komist fyrr svo sunnarlega á jarðarkringluna. Þar segir sagan að Ercilla hafi reist þessa vísu á trjábörk:

   Á ramman trjábol reit ég skýrum orðum
   rúnir þær er standast tímans mistur,
   Hér De Alonso de Ercilla forðum
   dreka sínum lenti manna fyrstur.
   Um sollið haf í húmi ótal nátta
   hann hingað kom með liðstyrk ekki fríðan,
   í febrúaris fimmtíu og átta
   að fimmhundruð viðbættum og síðan
   til sinna manna seint á hinsta degi
   hann sigldi aftur veðurbörðu fleyi.

Hér er að lokum eitt erindi til úr La Araucana.

   Á suðurskautsins sögufrægu slóðum
   er Chile, land með gróðurríkum byggðum,
   um aldir dáð af öllum heimsins þjóðum, 
   svo ægimáttugt bæði í stríði og tryggðum.
   Þar elur þjóð við eld af fornum glóðum,
   sinn aldur, stolt og fræg af hetjudyggðum,
   sem aldrei hefur öðru valdi þjónað
   né yfir henni konungsmaður trónað.

Ekki heyrt frá 15 Íslendingum

Athugasemdir

[Halldór Brynjar (IP-tala skráð) 27.2.2010 kl. 22:28]

Sæll Þorsteinn.

Síða Haraldar er skemmtileg og margskonar jarðfræðilegur fróðleikur matreiddur á auðskilin hátt Ein af þessum síðum sem ég fer inn á næstum daglega. Ég hef ekki lesið ferðasögur Kjartans en hef einhvern tíman séð Sól í fullu suðri.  Á yngri árum las ég talsvert af bókum um ferðalög landkönnuða á norðurslóðum og nú nýlega las ég bókina um franska heimskautafarann og landkönnuðinn Charcot. Hann silgdi um Magellansund í seinni ferð sinni til Suðurpólsins , 1908 -1910. Kveðja Dóri

[Þorsteinn Sverrisson, 28.2.2010 kl. 15:23]

Sæll sjálfur Dóri og til lukku með afmælið um daginn:) Já það er gaman að blogginu hans Haraldar og fleiri t.d. veðurblogginu hans Einars Sveinbjörnssonar og vísindablogginu hans Arnars Pálssonar.  Maður líkir á þetta reglulega. Endilega lestu bækurnar hans Kjartans, hann var mjög skemmtilegur en sérvitur og sérstakur:)  Það er minningagrein um hann eftir Barða Friðriksson á moggavefnum:
http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=129863