Leitin að lífi í alheiminum heldur áfram

Alltaf er mannkynið að komast lengra og lengra í leit sinni að lífi utan Jarðarinnar. Um nokkurt skeið höfum við verið að senda merki í átt að þeim stöðum í alheiminum þar sem vísindamenn telja að líf geti hugsanlega verið til staðar.  Þessi merki eru þannig að ef einhverjar lífverur á þessum stöðum væru að senda eins merki í átt til okkar þá myndum við taka eftir þeim.

Vísindamenn eru ekki allir sammála um hversu líklegt líf utan Jarðarinnar sé.  Stjörnufræðingurinn góðkunni Frank Drake (sem bjó til Cosmos þættina vinsælu ásamt Carli Sagan) setti á sjöunda áratugnum fram hina svokölluðu Drake formúlu til að reikna líkur á vitsmunalífi í alheiminum. Hann taldi að það hlyti að vera algengt í ljósi þess hversu ógnarstór alheimurinn er.

Síðan þá hafa margir velt vöngum yfir því hvers vegna við verðum ekki vör við neitt þrátt fyrir markvissa leit. Fræg er sagan um eðlisfræðinginn Enrico Fermi sem spurði félaga sína í Los Alamos rannsóknarstöðinni einu sinni í morgunkaffinu: "Hvar eru þá allir?".

Í bókinni Rare Earth eftir Peter D. Ward, Donald Brownlee er því haldið fram að þrátt fyrir óravíðáttur alheimsins séu skilyrðin á Jörðinni fyrir vitsmunalífi svo einstök að það séu sáralitlar líkur á að það hafi getað þróast annars staðar í þeirri mynd sem við þekkjum.

Ég fjallaði nokkuð um þetta efni í pistli fyrir nokkru síðan:
http://www.steinisv.blog.is/blog/steinisv/entry/646506/

Einnig er hér mjög áhugaverð grein um þetta á Stjörnufræðivefnum:
http://www.stjornuskodun.is/stjornuliffraedi/thversogn-fermis/

Merkur plánetufundur

Áhugaverð tilraun mistókst

Þátttaka í stjórnlagaþingskosningunum er afsakplega lítil.  Þegar búið verður að draga frá auða og ógilda stendur eftir um þriðjungs kjörsókn.

Sjálfum fannst mér miklu eðlilegra að Alþingi endurskoðaði stjórnarskrána. Engu að síður er þessi tilraun áhugaverð og ég tók þátt í henni.

Frambjóðendur urðu allt of margir, meira og minna með sömu áherslur. Eitthvað sem menn virtust ekki sjá fyrir.

Kosningareglurnar eru ógegnsæjar og sárafáir skilja hvernig talningin virkar.  Betra hefði verið að leyfa fólki að velja fáa og telja bara einfaldan fjölda atkvæða á haus líkt og gert hefur verið í sveitatjórnakosningum lengi.

Það er of flókið að láta fólk búa til einhverjar númeraseríur heima hjá sér og mæta með þær á kjörstað.  Líklegt er að aldrað fólk og seinfærir hafi ekki tekið þátt af þessum ástæðum.

Kannski hefur samt vegið þyngst að fólk hefur ekki skilið nauðsyn þess að breyta, hvað þá umbylta stjórnarskránni núna.  Önnur verkefni eru brýnni.

Vonandi verða allar niðurstöður kosninganna birtar.  Þ.e. hvað hver frambjóðandi fékk mörg atkvæði í hvert sæti.

36,77% kosningaþátttaka

Samgöngur við Ameríku fyrir daga Kólumbusar

Að sjálfsögðu er ekki ólíklegt að indíánar frá Ameríku hafi komið hingað með norrænum víkingum þar sem vitað er að þeir ferðuðust þangað á 11. öld. Þeir hafa varla kinokað sér við að ræna indíánastelpum frekar en írskum konum sem þeir námu á brott með sér til Íslands.

Rannsóknir á genum frumbyggja N. Ameríku fyrir nokkrum árum sýndu samt ekki fram á að víkingar hafi blandast indíánum eða inúítum þar. Fróðlegt væri að rannsaka það frekar.

Einnig væri fróðlegt að rannsaka hvort gömul indíánagen fyrir tíma Kólumbusar sé að finna í íbúum Bretlands, Portúgals og á Spánar.  Þ.e. ef hægt er að aldursgreina genablöndunina nógu nákvæmlega. 

Vitað er að á 15. öld voru Englendingar og Portúgalir farnir að sigla til N. Ameríku í leit sinni að Kína. Frægustu sæfararnir voru John Cabot og Joao Fernandes Lavrador (Jón vinnumaður) sem Labrador skaginn ber nafn sitt af.  Sumar heimildir telja að breskir, baskneskir og portúgalskir sjómenn hafi verið farnir að veiða á Nýfundnalandsmiðum fyrir leiðangur Kólumbusar.  Alltént má telja öruggt að skip sem stunduðu veiðar á þessum slóðum á 15. og 16. öld hafa komið til Íslands til að ná sér í vistir og vatn. Vesælar indíánakonur hafa þá getað slæðst með og jafnvel verið notaðar sem gjaldmiðill.

Einnig eru til sagnir um að írski munkurinn St. Brendan hafi siglt til Ameríku strax á 5. öld. Hann skrifaði ævintýralega bók um þetta ferðalag og margt í henni hafa menn getað tengt staðháttum á þessari leið, t.d. lýsingar á hvölum, hafís og eldgosum.  Á árunum 1976 og 1977 sýndi Tim Severin fram á að það er mögulegt að sigla á skinnbát frá Írlandi til Kanada.  Nýlega las ég bókina The Brendan Voyage um þann leiðangur.  Mjög skemmtileg og vel skrifuð bók þar sem hann tvinnar saman eigin ferðasögu og sögunum um heilagan Brendan.

Vitneskjan um landið stóra í vestri virðist amk. vera mjög gömul í N. Evrópu. Þessi vitneskja varðveittist í menningunni.  Þannig fréttu víkingarnir af ferðalagi St. Brendans þegar þeir dvöldu á Írlandi. Einnig er ljóst að á miðöldum vissu Evrópubúar af ferðalögum víkinga til Vínlands. Þessa vitneskju nýtti t.d. Kólumbus sér áður en hann fór í sína frægu för árið 1492.

Nánar um ferðalög til Ameríku fyrir daga Kólumbusar hér.

Eiga rætur að rekja til indíána

Gott hjá Ingva Hrafni

Kemur ekki á óvart þó áhorf á ÍNN sé allnokkurt.

Ótrúlega oft er maður að rápa á milli stöðva og eina rásin þar sem er eitthvað íslenskt efni er ÍNN.  Á öðrum íslenskum stöðvum endalausar bandarískar seríur.

Menn geta haft hvaða skoðanir sem er á Ingva Hrafni en þættirnar á ÍNN eru ótrúlega fjölbreyttir miðað við að þessi stöð þiggur engin áskiftargjöld.

RÚV fær um 3,5 milljarða í áskriftartekjur á hverju ári. Maður spyr sig hvort það sé nauðsynlegt að skattleggja almenning svona þegar það er eins auðvelt og raun ber vitni að reka sjónvarpsstöð og búa til sjónvarpsþætti.

Sama má segja um útvarpið. Á Útvarpi Sögu t.d. eru oft ágætir þættir.  Reyndar hefur dagskráin þar farið versnandi undanfarið og er orðin einsleitari.  En engu að síður frábært framtak að reka svona stöð.

Á gömlu Gufunni, sem maður hefur þó taugar til, eru endalausar sinfóníur og sérviskulegir tónlistarþættir sem ég trúi ekki að margir hlusti á. 

Áhorf á ÍNN eykst

Argentína = Stóra Ísland

Það er margt líkt með Argentínu og Íslandi. Þetta eru landnemaþjóðir, ríkar af náttúrulegum gæðum á landi og sjó, efnahagslegur óróleiki landlægur, hafa orðið að þiggja aðstoð AGS og konur hafa valist til forystu í báðum löndum fyrr en víðast annars staðar.

Eva Perón var að vísu aldrei kosin í opinbert embætti en gengdi engu að síður forystuhlutverki í Argentínu. Hún var tilnefnd til varaforseta á sínum tíma en varð að hætta við það vegna veikinda og andstöðu hersins. En Ísabel Perón, þriðja kona Juans Perón (Eva var önnur), var kosin fyrst kvenna þjóðhöfðingi í samanlagðri Ameríku árið 1974.

Argentínumenn virðast gefnir fyrir að láta eiginkonur fyrrverandi forseta taka við völdum því ekkja Nestors Kirchners sem lést í dag, Cristina Fernandez de Kricher var kosin forseti þegar maður hennar lét af völdum árið 2007 og gegnir því embætti enn. Mörgum þykir Cristina fegursti forseti veraldar á vorum dögum.

En það eru fleiri merkilegar tengingar milli landanna. Árið 1525 sendi spánarkonungur sæfara nokkurn Sebastian Caboto að nafni í leiðangur til að kanna Suður Ameríku, leita nýrra landa og sveigja þau undir Spán. Af leiðangri Sebastians er mikil saga, en hann kannaði einna fyrstur manna landsvæði það sem nú er Argentína. Hann lenti í ýmsum hremmingum og komst síðar upp á kant við Spánverja og sneri aftur til Englands þar sem hann fæddist. Sebastian er einnig frægur fyrir að hafa uppgötvað segulskekkjuna fyrstur manna.

Faðir Sebastians hét Giovanni Caboto og var ættaður frá Ítalíu. Hann var mikill landkönnuður og sigldi um norður Atlandshaf, m.a. til Íslands. Hafði veður af landafundum norrænna manna fyrr á öldum og var sendur í leiðangur af Englandskonungi til að leita að landi hins mikla Kans í vestri. Hann sigldi í átt til Íslands en hreppti mikið óveður og rak þá óðfluga til vesturs uns þá bar að strönd Kanada þar sem nú er Labrador.

Englendingar áttu í miklum viðskiptum við Íslendinga á þessum árum og stunduðu veiðar hér við land. Sumir telja meira segja að sjómenn frá Bristol hafi komið til Ameríku á undan Kólumbusi þar sem þeir stunduðu veiðar þar sem í dag eru Nýfundnalandsmið. Það urðu Giovanni mikil vonbrigði þegar hann gerði sér grein fyrir því að hann hafði ekki fundið leiðina til Kryddlandanna, eða Kína. Hann séri því heim til Englands aftur með skip og mannskap.

Mjög líklegt er að Sebastian Caboto hafi verið með föður sínum í þessum leiðangri og öðrum um norðurhöf. Þekking á siglingatækni þessara tíma var ekki meðfædd og ungir menn urðu að öðlast reynslu undir handleiðslu reyndari manna. Hafi svo verið þá er Sebastian Caboto sennilega fyrsti maðurinn sem stigið hefur fæti á bæði Íslenska á Argentínska grund.

En Giovanni Caboto (eða John Cabot eins og Engilsaxar kölluðu hann) er þó í talsverðum metum í dag og talinn hafa fundið Norður Ameríku á sama hátt og Kólumbus fann Suður Ameríku.  Á hverju ári er Cabot dagurinn haldinn hátíðlegur sumstaðar í Kanada þann 24. júní.

Nestor Kirchner látinn

Það er betra að auðlindir séu í einkaeign

Nú tala allir um að auðlindir eigi að vera í þjóðareign.  Það er fallegra orð yfir það að ríkið eigi að eignast allar auðlindir landsins.

Hverjar eru auðlindir Íslendinga?  Jú fiskimiðin, tún bændanna, beitilandið þeirra, kornakrar, afréttir, heita vatnið, kalda vatnið, virkjanleg vatnsföll, námur, laxveiðiár, silungsvötn, malartekja, dúntekja og önnur gæði á sjó og landi.

Þetta vill ríkisstjórnin sem sagt allt þjóðnýta með því að breyta stjórnarskránni!

Stjórnarskráin er í mínum huga ekki til þess að tryggja rétt ríkisins eða þjóðarinnar.  Hún er til þess að tryggja réttindi og frelsi einstaklinganna.

En þetta er ekki nýtt í mannkynssögunni. Stalín þjóðnýtti allar auðlindir Sovétríkjanna. Sama gerði Hitler og aðrir alræðissinnar.  Afleiðingarnar hafa hvarvetna verið þær að ríkisvaldið hefur notað þessi yfirráð til að kúga þegnana.

Krafan um að auðlindir séu þjóðareign er mest vegna þess ósættis sem hefur verið með kvótakerfið í sjávarútveginum, hvernig kvóta var úthlutað í upphafi og hvernig farið hefur verið með hann síðan. Það er mál sem þarf að taka á sérstaklega en best væri að nýta einkaframtak og séreignarrétt í þeirri atvinnugrein eins og öðrum.

Yfirleitt er það þannig að þegar auðlindir eru í einkaeigu og um þær gilda almennar nýtingarreglur, þá er hugsað vel um þær og þær nýttar vel. Þegar ríkisvaldið á auðlindir eru þær nýttar illa, pólitísk spilling ræður hverjir njóta gæðanna og aðgangur er takmarkaður.

Tökum dæmi um íslensku laxveiðiárnar. Þær eru í eigu einkaaðila sem nýta þær og hafa búið til úr þeim mjög arðbæra atvinnugrein sem skapar marga milljarða í gjaldeyristekjur á hverju ári. Um þær gilda hins vegar almenn lög til að tryggja að ekki sé gengið á fiskistofna.  Ef þessar auðlindir væru í eigu ríkisins þá er ég viss um að arðsemin væri ekki sú sama.

Er ekki nógu mikill kommúnismi að banna litlu jólin í skólunum? Þarf líka líka að þjóðnýta allar auðlindir ?

Vill umhverfisrétt í stjórnarskrá

50 - 70 % raunskattur á fjármagnstekjur

Mér sýnist nokkuð ljóst að þessar skattahækkanir ríkisstjórnarinnar eru hættar að skila ríkissjóði auknum skatttekjum.  Þvert á móti þá dregur þetta úr afköstum hagkerfisins, minnkar þjóðarframleiðslu og rýrir lífskjör.

Skattar á fjármagnstekjur leggjast eins og kunnugt er bæði á verðbætur og vexti. Ekki er tekið tillit til þess að krónan rýnar í verðbólgu.

Gamall maður á eina milljón á verðtryggðum reikningi.  Verðbólgan er 10% og vextir 4%. Hann fær þá 100.000 kr. í verðbætur og 40.000 kr. í vexti.  Samtals 140.000 kr.  Eiginlegar fjármagnstekjur eru þó aðeins 40.000 kr.  Verðbæturnar eru bara leiðrétting höfuðstólnum m.t.t rýnun krónunnar í verðbólgunni.

Fjármagnstekjuskattur er reiknaður 20% af 140.000 kr.  Það gera 28.000 kr.

Skattlagningin á raunverulegu fjármagnstekjurnar er því 28.000 / 40.000 * 100 = 70%

Segjum að verbólgan sé bara 7%.  Þá yrði raunskattur á fjármagnstekjur 55%

Reyndar hefur verðbólga verið minni undanfarið en ekki er hægt að ganga út frá því að svo verði um langan tíma.  Meðalverðbólga á Íslandi síðustu áratugi hefur verið 5 - 10%.  Verði gjaldeyrishöftum aflétt þá má gera ráð fyrir að krónan veikist og verðbólga aukist.

Hvað gerir gamli maðurinn þegar hann kemst að því að hann getur ekki geymt peninga sína í íslenskum bönkum vegna ofurskattlagningar?  Jú hann hlýtur að reyna að skipta þeim í erlenda mynt og færa í erlenda banka um leið og það verður hægt þegar gjaldeyrishöftunum verður aflétt.

Kannski það sem ríkisstjórnin vill !!

Tillögur um hærri skatta

Mikil samgöngubót en hefði getað verið enn betri

Það verður mikil bót að fá þennan malbikaða veg yfir Gjábakkann.  Tæpir 90 kílómetrar eru eftir þessum vegi frá heimili mínu í Árbænum austur í Úthlíð þar sem við eigum annað heimili. Ívið lengra en núverandi vegur en væntanlega fljótfarnari.

Ókosturinn er að þurfa að keyra þessa hlykkjóttu og blindu leið í gegn um þjóðgarðinn fyrir norðan vatnið. Slysahætta á þeirri leið eykst með því að þessi leið verður fjölfarnari en sú gamla.

Ég var hrifnastur af tillögu 3, þ.e. að leggja veg fyrir sunnan vatnið.  Enn er hægt að gera það og líklega verður það einhverntíman að veruleika.  Nýi vegurinn liggur á leið 2 á myndinni hér til hliðar.  Sá gamli er leið 1.

Ég geri ráð fyrir að vegalengdin úr Reykjavík styttist verulega þegar kominn verður vegur fyrir sunnan vatnið.  Þá verður líka hægt að keyra Nesjavallaleiðina frá höfuðborgarsvæðinu inn á þann veg.

Ómar Ragnarsson hafði áhuga á því, sjá hér.

Væri góður vegur austur á Nesjavelli og þaðan suður fyrir vatnið myndi það minnka verulega álagið á veginn yfir Hellisheiði.  Allir sem væru að fara í austanvert Grímsnes, Laugardal og austurhluta Biskupstungna myndu velja þá leið. Þá myndi það minnka verulega umferð um þjóðgarðinn.

Lyngdalsheiðarvegur opnaður

Duglegur strákur

Það hlýtur að vera einhver saga á bak við þetta ferðalag sem fróðlegt væri að heyra.

Vestur Sahara er á sama tímabelti og Ísland en er eitt fátækasta ríki í heimi meðan við erum ennþá eitt ríkasta þrátt fyrir allt.

Þar ríkir pólitískt upplausnarástand sem jafnvel pólitíkin á Íslandi stenst ekki samanburð við.

Nágrannaríkin herja stöðugt á þjóðina þannig að erjur okkar við Breta og Hollendinga eru eins og skemmtilegur samkvæmisleikur á móti því.

Svona ungur piltur leggur þetta væntanlega ekki á sig nema það sé eitthvað í hann spunnið.  Eigum við ekki að taka hann að okkur og gera hann að manni?

Okkur vantar fleira duglegt og sjálfbjarga fólk núna.

Flýr ófrelsi í Vestur-Sahara

Vasaútgáfa af Stalínisma

Það er alltaf dálítið ógnvekjandi þegar stjórnmálamenn breiða út landakort fyrir framan sig og fara að gera strik.

Rétt eins og þegar þegar Stalín og kommisararnir hans merktu inn á kort af Rússlandi hvar ættu að vera samyrkjubú, dráttarvélaverksmiðjur, borgir, hafnir o.s.frv. 

Það er auðvelt að reikna út í excel hvernig sé best að stjórna þjóðfélagi eins og svínabúi. En það gleymist ótrúlega fljótt hvað óþarfa afskiptasemi stjórnmálamanna er slæm og hvað hún hefur oft haft hörmulegar afleiðingar.

Eru Íslendingar ekki búnir að fá nóg af þessu sameiningaræði á öllum sviðum?

Litlar einingar eru yfirleitt betur reknar og hagkvæmari. Oft er talað um hagkvæmni stærðarinnar eins og hún sé algild en óhagkvæmni stærðarinnar er oft vanmetin.

Fólki líður betur þegar boðleiðir eru stuttar, það þekkir þá sem það vinnur með og hefur greiðan aðgang að þeim sem fara með hagsmuni þeirra. 

Hvers vegna eru mörg best stæðu sveitarfélögin lítil?

Og hvers vegna eru hæstu skuldir á íbúa oftast í stórum sveitarfélögum?

Leyfum fólkinu sem býr í sveitarfélögunum að ráða þessu sjálfu án afskipta og þrýstings.

Vill 20 sveitarfélög árið 2012

Ekki einfalt að reikna þetta út

Það er auðvelt að reikna út í excel að samkeppni kosti of mikið.  Með því að taka alla aðila sem eru að selja olíu nánast hlið við hlið og segja, "Það er auðvitað mikið hagkvæmara að reka bara eina stöð". 

Með sama hætti er hægt að rökstyðja að það sé hægt að fækka matvöruverslunum um helming eða meira, heildsölum, framleiðslufyrirtækjum o.s.frv.

Á þessum rökum m.a. voru hagkerfi kommúnista í Rússlandi og öðrum austantjaldslöndum reist á sínum tíma.

Þ.e. að það sé milku hagkvæmara að láta einhverja gáfaða menn skipuleggja atvinnulífið í smáatriðum til að ná sem mestri hagkvæmni fram.

En sumt er ekki hægt að reikna út.  Ef það er einhver að reka bensínstöð eða verslun við hliðina á þinni verða þú að vera duglegur að finna út leiðir til að reka þitt fyrirtæki með hagkvæmari hætti en hinn eða bjóða upp á betri eða sérhæfðari þjónustu.

Þennan hvata er ekki hægt að reikna út í excel með góðu móti.  En ávinningurinn er samt augljóst í flestu tilvikum.

„Samkeppnin kostar helling“

Peningastyrkir til frambjóðenda eru góðir

Að sjálfsögðu á ekki að setja nein takmörk á hvað fyrirtæki eða einstaklingar mega styrkja frambjóðendur mikið.  Á sama hátt eiga frambjóðendur að ráða hvað þeir taka við háum styrkjum og frá hverjum.

Það er miklu verra að setja einhver sýndarhámörk á svona framlög. Slíkt leiðir til þess að menn finna upp á einhverjum krókaleiðum til að styðja við framboðin sín.  Auglýsingastofurnar, birtingafyrirtækin og fjölmiðlarnir verða látin senda reikningana eitthvað annað. Gerviafslættir verða búnir til. Leigupennar verða gerðir út á kostnað stuðningsmanna.

Miklu betra að hafa þetta sem mest uppi á borðinu.  Ef einhver frambjóðandi fer offari í auglýsingamennsku og skrumi þá fer það ekki framhjá neinum og kjósendur geta sniðgengið hann.

Sumir frambjóðendur hafa aðgang að ókeypis leiðum til að koma sér á framfæri.  Fjölmiðlafólk og þeir sem eru þekktir í þjóðfélaginu nota tengsl og vináttu til að auglýsa sig. Manni hefur oft ofboðið hvað fólk með slíkan bakgrunn getur fengið mikið pláss í fjölmiðlum.

Einnig geta auðmenn fjármagnað sína prófkjörsbaráttu sjálfir.

En svo á að banna eða torvelda litla óþekkta manninum að safna fé hjá þeim sem hafa trú á honum til að koma sér á framfæri.

Hámark eða bann á peningastyrkjum til frambjóðenda mun þess vegna snúast gegn markmiðum sínum.

Stundum eru hlutirnir ekki hugsaðir til enda.

Guðlaugur hyggst ekki víkja

Ljóshraðinn er stórhættulegur

Fólk ætti að varast að ferðast á hraða ljóssins eða hraðar en það. Ekki nóg með að maður geti rekist á banvæn vetnisatóm heldur getur komið fyrir að sá hinn sami fari aftur í tímann eins og kemur fram í þessari limru sem ég heyrði einhverntíman en man ekki hvar?

Svo hraðfleyg er Monika mær
að meira en ljóshraða nær,
og leggi hún í dag,
upp í ljósferðalag,
þá lendir hún aftur í gær.

Það er öruggara að halda sig innan við 90 km/klst. En hver er hraði myrkursins?

Sársaukafullt að nálgast ljóshraða

Þar elur þjóð við eld af fornum glóðum....

Þess er óskandi að mannfall í Chile vegna landskjálftanna sé ekki mikið meira en nýjustu fréttir herma. Vonandi að allir Íslendingar þar séu heilir á húfi og þeir nái að gera vart við sig sem fyrst.

Kjartan Ólafsson hagfræðingur ferðaðist um Suður Ameríku á árunum 1947 og 1948.  Hann ritaði tvær ómetanlegar bækur eftir þessi ferðalög, Eldóradó og Sól í fullu suðri. Þessi rit eru að mínu mati skemmtilegustu ferðabækur sem skrifaðar hafa verið á íslensku, bæði vegna mikils fróðleiks og sagnagleði höfundarins, en ekki síður vegna þess að stílsnilld og málnotkun Kjartans er einstök.

Bókin Eldóradó hefst á kafla um Chile. Kjartan segir að sumir telji nafn landsins dregið af tchilli (eða chiri) í quechua indíánamáli og merki snjór eða kuldi. Aðrir segja af chilli á tungumáli aymara sem þýðir endimörk veraldar. Landið er 4300 kílómetra langt en yfirleitt 100 - 400 km breitt. Má ætla að land þessarar gerðar sé ekki sérlega hagkvæmt í rekstri hvað varðar t.d. samgöngur, flutninga og veitukerfi. En landfræðilega markast austurhluti þess að mestu af Andesfjöllum.

Sæfarinn Magellann leit fyrstur evrópumanna strendur Chile í hnattsiglingunni árið 1519. Eftir það fór fyrir Chile eins og öðrum löndum Suður Ameríku að spánskir Conquistadorar herjuðu á frumbyggja í leit að gulli og öðrum verðmætum og síðan lögðu landsmenn þeirra landið smátt og smátt allt undir sig.

Indjánar þeir sem einkum byggðu Chile kölluðust Araucanar og voru hærri og ljósari vexti en aðrir frumbyggjar hins nýja heims. Þeir voru líka meiri stríðsmenn og harðskeyttari í bardögum. Lærðu þeir mjög herlist af Spánverjum og það var ekki fyrr en 1881 sem  síðustu þeirra voru knúskaðír til undirgefni. Allt fram til ársins 1860 höfðu Araucanar fengið að vera nokkuð óáreittir sunnan Bio Bio árinnar sem rennur til sjávar við borgina Concepcion. Landskjálftarnir í dag áttu upptök sín þar nokkru ofar.

Þarna átti sér sum sé stað sama blóði drifna sorgarsagan og annarstaðar þar sem Evrópubúar lögðu undir sig lönd nýja heimsins.  Hvíti maðurinn hafði allstaðar sitt fram á endandum í krafti meiri tæki og herstyrks. Indíánarnir voru hnepptir inni í einöngruðum byggðum, sneyptir og særðir stolti. Það eru hins vegar þjóðsögur að frumbyggjar ameríku hafi verið friðsæl náttúrubörn, grimmd margra kynstofna þeirra var ógurleg, jafnvel gegn eigin fólki.

Grimmd Aracuna indíána var alræmd og þeir lögðu sér mannakjöt til munns eins og fleiri frumbyggjar Suður Ameríku. Aracunar voru nábúar Inka og áttu við þá ýmis viðskipti þótt þeir teljist ekki sama menningarþjóð. Þeir höfðu þó allgóða þekkingu á líffærafræði og lækningum, en beittu þessum vísdómi ekki síst til þess að kvelja óvini sína af list og kunnáttu. Spænska herforingjann Valdiva hertóku þeir og stífðu af honum hendur og fætur og átu að honum ásjáandi meðan hann kvaldist til dauða í þrjú dægur að því er sögur herma.

Einn frægasti herforingi Spánverja hét Alonso de Ercilla. Hann var að því leyti líkur Agli Skallagríssyni að hann var vígamaður mikill en jafnramt stórskáld. Var ættaður frá Baskalandi og bar af öðrum mönnum að hreysti og hersnilli. Í hléum frá bardögum orti Ercilla mikinn ljóðabálk, La Araucana sem telur 25 þúsund ljóðlínur. Þar er kveðið um landafræði Chile, siði, háttu bardaga og orrustur. Í bókinni Eldóradó eru glefsur úr ljóðinu þýddar af Guðmundi Sigurðssyni, m.a. þessi hending sem minnir á íslenskan rímnakveðskap:

   Hauslausir bolir engjast alla vega,
   á aftekin höfuð stafar feigðarbliku,
   er ranghverfum augum lygna, lostnum trega,
   löðrandi enn í blóði sínu kviku.

Ercilla braust að lokum alveg niður á suðurenda Chile og kannaði eyjarnar sunnan Magellansunds. Hefur þá líklega enginn Evrópubúi komist fyrr svo sunnarlega á jarðarkringluna. Þar segir sagan að Ercilla hafi reist þessa vísu á trjábörk:

   Á ramman trjábol reit ég skýrum orðum
   rúnir þær er standast tímans mistur,
   Hér De Alonso de Ercilla forðum
   dreka sínum lenti manna fyrstur.
   Um sollið haf í húmi ótal nátta
   hann hingað kom með liðstyrk ekki fríðan,
   í febrúaris fimmtíu og átta
   að fimmhundruð viðbættum og síðan
   til sinna manna seint á hinsta degi
   hann sigldi aftur veðurbörðu fleyi.

Hér er að lokum eitt erindi til úr La Araucana.

   Á suðurskautsins sögufrægu slóðum
   er Chile, land með gróðurríkum byggðum,
   um aldir dáð af öllum heimsins þjóðum, 
   svo ægimáttugt bæði í stríði og tryggðum.
   Þar elur þjóð við eld af fornum glóðum,
   sinn aldur, stolt og fræg af hetjudyggðum,
   sem aldrei hefur öðru valdi þjónað
   né yfir henni konungsmaður trónað.

Ekki heyrt frá 15 Íslendingum

Lögmálið um takmarkað val

Líkindafræðin er stundum með ólíkindum. Oft hefur fólk nokkuð góða tilfinningu fyrir því hvað er líklegt og hvað er ólíklegt. En stundum eru líkindi ekki augljós og stríða jafnvel gegn almennri tilfinningu.

Þeir sem spila brids þekkja margir lögmálið um takmarkað val (The principle of restricted choice). Í stuttu máli þá felst það í eftirfarandi fullyrðingu: Ef spilari lætur út spil sem hann getur valið úr röð jafngildra spila þá minnka líkurnar á því að hann sé með hin jafngildu spilin. T.d. ef spilari getur verið með kóng og drottningu og spilar út kóng, þá  minnka líkurnar á því að hann sé með drottninguna líka!

Skoðum spaðaskiptinguna í eftirfarandi dæmi:

 

Suður sér að það eru fjórir spaðar úti.  Hann spilar áttunni, það kemur lítið spil frá vestri, gosanum svínað og austur tekur á kóng. Næst þegar suður er heima spilar hann sjöunni, aftur kemur lítið spil frá vestri.  Og nú er spurningin, á suður að svína aftur eða taka á ás og freista þess að fella drottninguna?

Lítum aðeins á mögulegar skiptingar þeirra fjögurra spila sem eru úti í upphafi:

Vestur er búinn að sýna hundana tvo og austur er búinn að sýna kónginn. Þá eru eftirfarandi skiptingar eftir:

Upphafslíkurnar á því að austur sé með KQ eru örlítið meiri en að hann sé með kónginn stakan. Engu að síður er það svo að svíning heppnast nærri því helming oftar en þegar reynt er að fella drottninguna. Hvers vegna?

Svarið felst í lögmálinu um takmarkað val. Þegar austur tók fyrri slaginn á kóng gat hann valið um að taka hann á kóng eða drottningu. Að því gefnu spilarar jafn oft á kóng og drottningu í svona stöðu þá líta líkurnar svona út:

Nú sést að líkurnar á því að svíning skili árangri eru orðnar miklu meiri.  Þetta liggur alls ekki í augum uppi en hefur engu að síður verið sannprófað og er þekkt hjá keppnisspilurnum. Það er ef til vill auðveldast að sannfærast um að þetta sé rétt með því að ímynda sér að það sé óháður dómari við borðið sem límir yfir kónginn og drottninguna miða sem stendur á M (mannspil) þannig að suður getur ekki þekkt spilin í sundur. Suður spilar eins og áður, lætur út áttu og austur drepur á M. Næst þegar suður spilar spaða setur vestur aftur lágt, en nú þarf suður að taka einn möguleika enn með í reikninginn:

Þ.e. tilvikið þegar austur er með drottninguna staka.  Og nú sjáum við sömu stöðu og áður, þ.e. að svíning skilar betri árangri í um helmingi fleiri tilvika.

Áhrif lögmálsins um takmarkað val kemur einnig vel fram ef við berum spilið að ofan saman við annað spil:

Hér vantar fjögur spil eins og áður, en nú eru það kóngur og gosi sem eru úti en ekki kóngur og drottning. Suður spilar eins, svínar fyrst drottningu og austur tekur á kóng. Spilar svo seinna spaða að heiman og vestur setur lágt. En núna ber svo við að líkindafræðin segir að það sé árangursríkara að taka á ásinn heldur en að svína. Það er vegna þess að þegar austur tók á kónginn hafði hann ekkert val.  Líkurnar á því að austur hafi byrjað með kóng og gosa eru eins og í töflunni að ofan 6,8% en aðeins minni eða 6,2% að hann hafi byrjað með kónginn stakan.

Lögmálið um takmarkað val getur komið upp í brids við ýmsar aðstæður, bæði í sókn og vörn. Ýmsir hafa skrifa um þetta á netinu.  Hér eru nokkrar greinar:
http://en.wikipedia.org/wiki/Principle_of_restricted_choice_(bridge) 
http://www.rpbridge.net/4b73.htm 
http://terencereese.tripod.com/the_principle_of_restricted_choice.htm 

Einnig er mjög fróðlegt að lesa um aðra (og líklega frægari) birtingarmynd af lögmálinu um takmarkað val, The Monty Hall problem.
http://en.wikipedia.org/wiki/Monty_Hall_problem 

Vantar ekki eitthvað í fréttina?

Til hamingju með verðlaunin Gerður Kristný.  Ég skil hins vegar ekki hvers vegna ljóðið sjálft er ekki birt með fréttinni!! Er það aukaatriði? Var því kannski bara hent í eldinn eins og ástarljóðunum stundum í gamla daga?

En ég er einmitt með bókina Höggstaður eftir Gerði Kristný á náttborðinu hjá mér núna.  Hún er flink og hugmyndaríkt skáld.  Ég ætla að stelast til að birta hér eitt sniðugt ljóð úr bókinni þó svo að hana megi ekki AFRITA MEÐ NEINUM HÆTTI (undarlegir frasar í ljóðbókum því ljóð eiga að vera frjáls og fljúga um heiminn eins og fuglarnir). 


  Dánartilkynning trúlausa mannsins

   Fyrir ofan myndina
   ekki kyrrlátur kross,
   heldur rós
   eins og hann hafi trúað því
   að eilíft líf biði hans
   í blómabúð

Gerður Kristný hlaut Ljóðstaf Jóns úr Vör

Hin undurfagra Chagas svíning

Ég byrjaði að spila brids í Flúðaskóla Hrunamannahreppi, líklega 14 ára gamall. Það hefur löngum verið mikil hefð fyrir þessari íþrótt í Gullhreppunum og starfræktur öflugur bridsklúbbur þar í áratugi. Síðan lá leiðin í Menntaskólann á Laugarvatni þar sem lítið var um afþeyingu á þeim tíma.  Dagarnir liðu oft þannig að eftir kennslu var sest við spilaborðið á setustofunni og spilað og spilað fram að kvöldmat.  Eftir mat var ósjaldan aftur hafist handa við spilamennsku og oft var spilað á nokkrum borðum í einu á heimavistinni. Einu sinni í viku voru svo tvímenningskeppnir og sveitakeppnir þess á milli.  Svo var stundum farið á suðurlandsmót og framhaldsskólamót.

Maður var orðinn seigur í brids á þessum árum. En síðan hefur leiðin legið niður á við. Þó spilum við nokkir félagar í heimahúsum af og til en það er frekar óagað og ekki spilamennska sem myndi skila miklum árangri í keppnisbrids.

Ég les oftast bridsdálkana í mogganum og mun ekki segja því blaði upp meðan þeir eru þar (þegar ég hóf búskap hringdi ég í rafmagsveituna, hitaveituna, símann og moggann og hef keypt þessa þjónustu síðan).  Ef það koma skemmtilegir bridsdálkar þá klippi ég þá stundum út og á orðið nokkuð safn af svona úrklippum.  Í gær fór ég að blaða í þessum moggarifrildum fyrir svefninn og rakst á þetta spil.

Hér er suður sagnhafi í 4 spöðum eftir að austur opnaði á sterku grandi. Það kemur út hjarta, meira hjarta og suður trompar þriðja hjartað. Ljóst er að spilið stendur og fellur með því að gefa bara einn slag á spaða.

		ª	Q 9 2
		©	6 5 4
		¨	A Q 3
		§	K 8 4 3
ª	10 6		N		ª	K J 7
©	10 9 8 2		W	E	©	A K QJ
¨	5 4				¨	10 9 7 6
§	10 9 7 5 2		S		§	Q J
		ª	A 8 5 4 3
		©	7 3
		¨	K J 8 2
		§	A 6

Það er óhætt að gefa sér það að austur eigi spaða kónginn og líklega gosann líka. Spurningin er hvort austur á tvo eða þrjá spaða. Vanur spilari kannar þess vegna laufið næst, tekur ás, síðan kóng og spilar laufi úr borði. Austur hendir tígli því hann er eldri en tvævetur en suður trompar. Og nú veit suður að austur er mjög líklega með þrjá spaða, vonandi KGx eða K10x. Ef hann er með KG10 verður ekki við neitt ráðið.

Og þá kemur lykilspilamennskan. Litlum spaða er spilað á níuna í borði. Austur fær á gosann og gerir best í því að spila sér út á tígli. Sagnhafi spilar þá spaða drottningu úr borði og fellir kónginn eða heypir henni. 10 slagir í hús. 

Svona svíning er stundum kölluð innri svíning eða Ghagas svíning, kennd við Gabriel Chagas, frægan argentínskan bridsspilara.

Sjálfur er ég ekki viss um að ég hefði hitt á þessa spilamennsku en svona er brids.  Þó það séu bara 52 spil í stokknum geta aðstæðurnar verið óteljandi og alltaf hægt að læra eitthvað nýtt.

Reyndar heyrði ég um aðra stórfurðulega kenningu um líkindafræði í brids nýlega sem ég á sennilega eftir að blogga um.  En fyrst þarf ég að reyna að skilja það mál til fulls.

Vandræðagangur með líkamsleifar

Merkileg þessi árátta að þurfa að vita hvar líkamsleifar fólks sem er löngu dáið séu niðurkomnar eins og kemur fram í þessari frétt. Hvers vegna er fólki ekki sama hvað hefur orðið um bein Adolfs Hitlers, Evu Braun og Göbbels? Það er nú ekki heldur eins og þetta séu manneskjur sem eru okkur kærkomar.   Margt er á huldu um dauða illmennisins og hafa verið skrifaðar margar bækur og ritgerðir um það efni. Þessi kenning að hann hafi verið grafinn ásamt hinum í Magdeburg eftir ýmsar tilfærslur og vandræðagang rússa kemur auðvitað til greina en verður seint sönnuð. Reyndar hafa líka gengið sögusagnir um að Hitler sé ennþá á lífi en það hlýtur að teljast heldur ólíklegt.

Margir hafa heyrt af beinamálinu í sambandi við þjóðskáld Íslendinga, Jónas Hallgrímsson. Ef ég man rétt þá voru bein hans grafin upp í Kaupmannahöfn og flutt heim fyrir atbeina þess fræga manns Sigurjóns Péturssonar á Álafossi. Þetta var um 100 árum eftir lát skáldsins. Síðan tók við rekistefna um hvort beinin ættu að vera grafin á Þingvöllum eða á æskuslóðum Jónasar, Hrauni í Öxnadal. Einhverjir stálu beinunum og fluttu norður í skjóli nætur en þá gripu stjórnvöld í taumana og sóttu til baka það sem eftir var af þjóðskáldinu okkar! Enn telja sumir að beinin sem komið var með heim frá Danmörku séu í raun og veru ekki bein Jónasar og verður líklega aldrei fyllilega sannað hver það er sem hvílir undir bautasteini hans á Þingvöllum. Því hefur verið haldið fram að þar liggi danskur bakari eða smiður.

Kristofer Kolumbus, sá frægi landkönnuður, lést árið 1506 í borginni Valladolid á Spáni. Hans hinsta ósk var að bein hans fengju að hvíla á eyjunni Espanola sem hann hafði bundið miklu ástfóstri við. Spánverjar urðu við óskum hans, reyndar ekki fyrr en árið 1542 og hlaut hann legstað í dómkirkjunni í Santo Domingo ásamt jarðneskum leifum Diegos sonar hans. Þarna hvíldu bein Kólumbusar uns Spánverjar skyldu láta af hendi eystri hluta Espanola við Frakka. Þótti óhæfa að skilja þennan merka son Spánar eftir í franskri mold. Grófu menn þá niður þar sem þeir töldu gamla manninn hvíla og fundu blýkistu mikla, sendu til Kúbu sem Spánverjar réðu á þeirri tíð og grófu þar með viðhöfn hjá dómkirkjunni í Habana. Þar stendur víst ennþá á legsteini "Megi guð gefa að bein hans hvíli hér í friði í þúsundir alda".  En aðeins öld síðar gekk Kúba undan Spáni. Fóru beinin þá enn á flakk, að þessu sinni til Sevilla á Spáni og hlutu legstað þar.

Víkur nú sögunni aftur til Santo Domingo árið 1877 þar sem hafin var viðgerð á dómkirkju staðarins. Koma viðgerðarmenn niður á mikla kistu með líkamsleifum og á lokið innanvert var ritað: "Ilustre Y Esdo Varon Don Cristobal Colon" sem þýðir nokkurn vegin "Tiginn frægðarmaður Kristofer Kolumbus". Töldu heimamenn að Kolumbus væri ennþá á eyjunni sem honum var kærust. Þótti þetta mikil hneisa fyrir Spánverja sem viðurkenndu ekki að um væri að ræða kistu Kolumbusar. Urðu af þessu miklar deilur sem enduðu með því að Spánverjar kölluðu ræðismann sinn á eyjunni heim. Enn í dag mega þeir ekki heyra á annað minnst en sá gamli hvíli í sinni gröf í Sevilla.

Skáldbróðir Jónasar og landi Kólumbusar, spænska skáldið Frederico Garcia Lorca var skotinn af Falangistum í upphafi spænsku borgarastyrjaldarinnar árið 1936. Síðan þá hefur verið deilt um hvar lík Lorca væri niðurkomið og hafa ýmsir viljað koma því fyrir á stað sem væri stórskáldinu sæmandi. Fjölskylda skáldsins barðist lengi vel á móti því að leitað yrði að leifum hans. Það var ekki fyrr en seint á þessu ári (2009) sem farið var að leita í gröf við borgina Alfacar þar sem talið hefur verið að hann hafi verið huslaður ásamt tveim eða þrem öðrum fórnarlömbum styrjaldarinnar.  Fjölskyldan féllst loks á að gefa DNA sýni til samanburðar. Líkamsleifarnar sem voru grafnar upp eru enn til rannsóknar í Háskólanum í Grenada. Á næstu mánuðum er búist við niðurstöðum um hvort fundist hafi raunverulegt lík hins mikla skálds. Ýmsir hafa þýtt ljóð Lorca á íslensku, fyrstur sá merki ljóðaþýðandi Magnús Ásgeirsson frá Reykjum í Lundarreykjadal. Nýlega kom út hjá Háskólaútgáfunni bókin Gustur úr djúpi nætur, safn íslenskra þýðinga á ljóðum Lorca.

Segja lík Hitlers að engu gert

Spurningar um IceSave - og ef til vill svör....

Það er sumt sem ég skil ekki við Icesave. Ef það er rétt að það innheimtist allt að 90 prósent af eignum þrotabús gamla Landsbankans eins og kom fram í féttum um daginn. Ætti þá ekki 90% af eignasafni þrotabúsins (skuldabréf og önnur lán) að vera að skila vaxtatekjum sem fara langt með að dekka vaxtabyrðina sem er verið að semja um við núna? 

Ég hef ekki heyrt neinar tölur um hvað þrotabúið er með í tekjur á ári en það væri fróðlegt að sjá þær.

Og ef það er hægt að fá svona mikið úr þrotabúinu, hvers vegna er þá ekki hægt að drífa í að selja þessar eignir til að létta á skuldabyrðinni.

En hvað um það.  Ef það er raunin að við þurfum að greiða himinháar upphæðir í vexti, er þá ekki betra að bjóða íslendingum að kaupa IceSave skuldabréf sem ríkið gæfi út og greiða strax niður bresku og hollensku kröfurnar?  Í dag eru 2000 milljarðar í innistæðum í íslenskum bönkum. Þannig að ýmsir lúra á peningum:) 

Það er fátt um góða fjárfestingakosti á íslenskum fjármálamarkaði í dag og því gæti þetta verið kærkomið.

Það yrði miklu sársaukaminna fyrir ríkið að greiða Íslendingum þessa vexti heldur en þessum andskotum í Hollandi og Bretlandi. Og vextirnir færu þá inn í íslenska hagkerfið þegar ríkið greiddi þá út.

Ég hugsa að margir vildu kaupa svona skuldabréf af þegnskap á þessum tímum. Ekki síst lífeyrissjóðir. Þetta væri þjóðarátak.

Smá brandari í lokin: Maður nokkur fékk styrk úr Nýsköpunarsjóði til að framleiða mannbrodda á Bretlandsmarkað þar sem gamalt fólk dettur oft í hálku yfir vetrartímann. Nafnið á vörunni þótti sérstaklega frumlegt, nefnilega "Icesave".

Fjárlagaagi verður erfiður

Dreifum byggðinni meira - ekki þétta hana

Auðvitað líður fólki betur þar sem það hefur pláss í kring um sig, opin gróðursvæði, landslag og hreint loft - eins og kemur fram í þessari frétt. Þess vegna hef ég aldrei skilið þá áráttu skipulagsfræðinga og stjórnmálamanna að vilja þétta byggðina alltaf meira og meira og láta fólk lifa eins og maura í mauraþúfu eða svín á svínabúi.

Þetta er sérstaklega ástæðulaust á landi eins og Íslandi þar sem er nóg pláss fyrir alla og nóg lífsrými.  Við gleymum stundum hvað það eru mikil gæði fólgin í því.  Ég er svo heppinn að búa i nágreni við Elliðaárdalinn og vildi ekki skipta á því og búa í blokk á miðju flugvallarsvæðinu í Reykjavík þar sem verið er að tala um að búa til 30 - 40 þúsund manna byggð!

Græn svæði, bæða geðgæði, þar er ró og næði og pláss fyrir útsæði, þetta er æði.....

Græn svæði bæta geðgæði